این روزها در هر جمعی که صحبت از کاهش وزن و رژیم غذایی باشد، حداقل یک نفر پیدا می‌شود که رژیم کتوژنیک را توصیه کند. شاید موقع گشت‌وگذار در شبکه‌های اجتماعی هم اسم این رژیم غذایی را دیده باشید و برای شما سوال شده که رژیم کتوژنیک چیست؟ از بین این همه رژیم غذایی متنوع چرا باید رژیم کتوژنیک را انتخاب کنیم؟ آیا این رژیم غذایی تاثیری روی کاهش وزن دارد؟ آیا رژیم سختی است؟
اگر درباره‌ی این رژیم غذایی و تاثیرگذاری آن سوال‌های متعدد دارید، این مطلب دقیقا برای شماست.
رژیم کتوژنیک چیست؟
در اولین قدم بهتر است که با کلیات رژیم کتوژنیک آشنا شوید. مهم‌ترین ویژگی این رژیم غذایی، کربوهیدرات کم و چربی بیشتر است و شباهت‌هایی با رژیم اتکینز و رژیم‌های غذایی کم‌کربوهیدرات دارد.
در این رژیم غذایی، مصرف کربوهیدرات به‌شدت کاهش پیدا می‌کند و با چربی جایگزین می‌شود. این کاهش مصرف کربوهیدرات، بدن شما را در یک وضعیت متابولیک به‌نام کتوزیس یا کتوز (ketosis) قرار می‌دهد.
وقتی بدن در این وضعیت قرار می‌گیرد، در سوزاندن چربی برای تامین انرژی، بسیار کارامدتر می‌شود. علاوه‌بر‌این، چربی را در کبد به کتون تبدیل می‌کند که انرژی مغز را تامین می‌کند.
رژیم کتوژنیک باعث کاهش قند خون و سطح انسولین می‌شود. این ویژگی همراه با افزایش کتون‌ها، مزایایی برای سلامت بدن دارد.
غذاهای مجاز در رژیم کتوژنیک
در این رژیم غذایی باید اکثر وعده‌های غذایی خود را بر اساس این مواد غذایی تنظیم کنید:
- گوشت: گوشت قرمز، استیک، ژامبون، سوسیس، بیکن، مرغ و بوقلمون
- ماهی‌های چرب: سالمون، قزل‌آلا، تن و ماهی خال‌مخالی
- تخم‌مرغ: تخم‌مرغ کامل
- کره و خامه: کره‌ی حیوانی طبیعی و خامه‌ی غلیظ
- پنیر: پنیرهای فرآوری‌نشده مانند چدار، پنیر بز یا موزارلا
- آجیل و دانه‌ها: بادام، گردو، تخم کتان، تخمه کدو، دانه چیا و…
- روغن‌های سالم: روغن زیتون فرا بکر و روغن آووکادو
- آووکادو: آووکادو کامل یا گوآکاموله‌ی تازه (سس تهیه‌شده از آووکادو)
- سبزیجات کم‌کربوهیدرات: سبزیجات سبز، گوجه‌فرنگی، پیاز، فلفل و…
- چاشنی‌ها: نمک، فلفل، گیاهان و ادویه‌جات، ترشی‌جات
بهتر است رژیم غذایی خود را بیشتر بر اساس غذاهای کامل و تک ماده‌ای قرار دهید. آووکادو جزو معدود میوه‌های مجاز در رژیم کتوژنیک است.
غذاهای غیرمجاز در رژیم کتوژنیک
دسته‌ای از مواد غذایی در رژیم کتوژنیک غیرمجاز است یعنی مصرف آن را باید کاملا قطع کنید یا به حداقل برسانید. غذاهایی که کربوهیدرات زیادی دارند در این فهرست نام برده‌ایم:
- غذاهای شیرین: نوشابه، آب‌میوه، اسموتی، کیک، بستنی، آب‌نبات و شکلات و…
- غلات یا نشاسته: محصولات مبتنی بر گندم، برنج، ماکارونی، غلات و…
- میوه: همه میوه‌ها، به جز مقدار کمی از توت‌ها مانند توت‌فرنگی
- لوبیا یا حبوبات: نخود، لوبیا چشم بلبلی، عدس، نخود و…
- سبزیجات ریشه‌ای و غده‌ها: سیب‌زمینی، سیب‌زمینی شیرین، هویج، شقاقل یا هویج قمی
- محصولات کم‌چرب یا رژیمی: سس مایونز کم‌چرب، سس سالاد و چاشنی‌ها
- برخی از چاشنی‌ها یا سس‌ها: سس باربیکیو، خردل، سس تریاکی، سس کچاپ و…
- چربی‌های ناسالم: روغن‌های گیاهی فرآوری شده، سس مایونز و…
- الکل: نوشیدنی‌های مخلوط الکلی
- غذاهای رژیمی بدون قند: آب‌نبات‌های بدون قند، شربت‌ها، پودینگ‌ها، شیرین‌کننده‌ها، دسرها و…
فقط مقدار کمی از برخی انواع توت‌ها و آووکادو از نمونه میوه‌های مجاز در رژیم کتوژنیک است.
فواید رژیم کتوژنیک
رژیم کتوژنیک برای کاهش وزن توصیه می‌شود. اما قبل از هر چیز باید بدانید که این رژیم، مواد غذایی مصرفی شما را به‌شدت محدود می‌کند. در این رژیم، خبری از میوه‌های خوشمزه، بستنی و کیک و حتی نان و برنج نیست. با توجه به اینکه بیشتر غذاهای ایرانی، انواع کربوهیدرات دارند، رژیم کتوژنیک غذاهای شما را بسیار محدود می‌کند و نه‌تنها برای خوردن، بلکه برای تهیه‌ی غذاهای خود هم دچار مشکل می‌شوید.
در مقابل، رژیم‌هایی مثل رژیم لیمومی هیچگونه محدودیتی از نظر مواد غذایی مصرفی ندارند. با رژیم‌های لیمومی مجبور نیستید دسته‌بندی‌های اصلی مواد غذایی مثلا میوه‌ها را حذف کنید و هم‌زمان با خوردن لذیذترین خوراکی‌ها می‌توانید کاهش وزن را تجربه کنید.
۱. کاهش وزن
یکی از مهم‌ترین دلایل شهرت رژیم کتوژنیک، تاثیرگذاری آن در کاهش وزن است. اما چه عاملی باعث می‌شود که این رژیم غذایی برای کاهش وزن توصیه شود؟
با این رژیم غذایی، برای مدت بیشتری احساس سیری می‌کنید. این رژیم غذایی برای کاهش وزن در درازمدت، تاثیرگذاری بیشتری دارد. افرادی که این رژیم را انتخاب می‌کنند به طور میانگین تقریبا یک کیلوگرم بیشتر از افرادی که رژیم کم‌چرب دارند، وزن کم می‌کنند.
در یک تحقیق مشخص شد افرادی که برای مدت ۸ هفته رژیم کتوژنیک داشتند، ۵ برابر بیشتر از کسانی که رژیم غذایی کم‌چرب داشتند، چربی کلی بدن خود را از دست داده‌اند.
در واقع مهم‌ترین دلیل تاثیرگذاری این رژیم، این است که کمتر احساس گرسنگی می‌کنید و خوردن غذاهای مضر و میان‌وعده‌های پرکالری را حذف می‌کنید.
۲. بهبود دیابت و پیش‌دیابت
مهم‌ترین ویژگی دیابت، تغییر در متابولیسم بدن، افزایش قند خون و عملکرد نامناسب انسولین است. رژیم کتوژنیک باعث می‌شود که چربی اضافه‌ی بدن از بین برود که از دست دادن چربی، رابطه‌ی مستقیمی با پیش‌دیابت و دیابت نوع ۲ و سندروم متابولیک دارد.
در یک تحقیق مشخص شد که رژیک کتوژنیک، حساسیت به انسولین را تا ۷۵ درصد بهبود می‌بخشد. یک مطالعه‌ی کوچک در زنان مبتلا به دیابت نوع ۲ نشان داد که پیروی از رژیم غذایی کتوژنیک به مدت ۹۰ روز به‌طور قابل‌توجهی سطح هموگلوبین A1C را کاهش می‌دهد که معیاری برای مدیریت طولانی‌مدت قند خون است.
۳. پیشگیری از بیماری‌های قلبی
رژیم کتوژنیک بسیاری از عوامل خطر برای بیماری‌های قلبی را از بین می‌برد. مثلا درصد بالای چربی بدن، سطح کلسترول خون، فشار خون و قند بالای خون.
۴. کمک به درمان سرطان
در حال حاضر بررسی‌های زیادی روی این رژیم غذایی به‌عنوان درمان جانبی سرطان انجام می‌شود. این رژیم غذایی می‌تواند رشد تومورهای سرطانی را کندتر کند.
۵. بهبود علائم بیماری آلزایمر
رژیم کتوژنیک می‌تواند علائم بیماری آلزایمر را کاهش دهد و روند پیشرفت این بیماری را آهسته کند.
6. سندرم تخمدان پلی‌کیستیک
یکی از مشکلات رایج خانم‌ها سندرم تخمدان پلی‌کیستیک است که روی نظم قاعدگی و همین‌طور بارداری، تاثیر منفی دارد. رژیم کتوژنیک می‌تواند به کاهش سطح انسولین کمک کند که ممکن است نقش کلیدی در بهبود سندرم تخمدان پلی‌کیستیک داشته باشد.
7. بهبود آسیب‌های مغزی
برخی تحقیقات نشان می‌دهد که رژیم غذایی می‌تواند نتایج آسیب‌های مغزی تروماتیک را بهبود بخشد.
البته به خاطر داشته باشید که تحقیقات هنوز در مورد بسیاری از فواید این رژیم غذایی، محدود است و نمی‌توان نظر قطعی در مورد آن داد.
عوارض رژیم کتوژنیک
قبل از اینکه هر نوع رژیم غذایی را انتخاب کنیم، مهم‌ترین عاملی که باید در نظر بگیریم، عوارضی است که ممکن است برای ما ایجاد کند. ما رژیم می‌گیریم که علاوه بر داشتن اندام زیبا و متناسب، سلامتی را هم به دست بیاوریم. رژیم گرفتن نباید به قیمت از دست دادن سلامتی، تمام شود.
رژیم غذایی کتوژنیک هم ممکن است عوارض و مشکلات زیر را در افراد ایجاد کند. البته رژیم کتوژنیک برای بیشتر افراد سالم، بی‌خطر است اما تا زمانی که بدن به رژیم غذایی جدید عادت می‌کند، ممکن است عوارض اولیه داشته باشد.
برخی افراد از ابتلا به مشکلی به نام «کتو فلو» خبر می‌دهند. این مشکل معمولاً ظرف چند روز تمام می‌شود و علائم اصلی آن شامل اسهال، یبوست و استفراغ است. بعضی علائم دیگر آن، کمتر رایج است؛ مثلا:
- انرژی کم و عملکرد ذهنی ضعیف
- افزایش گرسنگی
- مشکلات خواب
- حالت تهوع
- ناراحتی گوارشی
- کاهش عملکرد ورزشی
برای به حداقل رساندن این عوارض رژیم کتوژنیک می‌توانید رژیم غذایی معمولی کم‌کربوهیدرات را برای چند هفته‌ی اول امتحان کنید. این رژیم به بدن شما یاد می‌دهد که قبل از حذف کامل کربوهیدرات‌ها، چربی بیشتری بسوزاند.
رژیم کتوژنیک همچنین می‌تواند تعادل آب و مواد معدنی بدن را تغییر دهد؛ بنابراین افزودن نمک اضافی به وعده‌های غذایی یا مصرف مکمل‌های معدنی می‌تواند کمک‌کننده باشد. در مورد نیازهای غذایی خود برای این رژیم غذایی باید حتما با متخصص تغذیه مشورت کنید.
حداقل در ابتدای رژیم، مهم است که تا زمانی که سیر شوید غذا بخورید و از محدود کردن بیش از حد کالری خودداری کنید. معمولاً رژیم کتوژنیک بدون محدودیت کالری عمدی باعث کاهش وزن می‌شود.
ماندن در رژیم کتو برای مدت طولانی ممکن است اثرات منفی داشته باشد؛ از جمله موارد زیر:
- پروتئین کم در خون
- چربی اضافی در کبد
- سنگ کلیه
- کمبود ریزمغذی‌ها
نوعی دارو به نام مهارکننده‌های سدیم-گلوکز 2 (SGLT2) برای دیابت نوع ۲ می‌تواند خطر ابتلا به کتواسیدوز دیابتی را افزایش دهد؛ بیماری خطرناکی که اسیدیته خون را افزایش می‌دهد. هر کسی که این دارو را مصرف می کند باید از رژیم کتو اجتناب کند.
تحقیقات بیشتری برای تعیین بی‌خطر بودن رژیم کتو در درازمدت و عوارض رژیم کتوژنیک در حال انجام است. برای شروع این رژیم حتما باید پزشک خود را در جریان بگذارید؛ مخصوصا اگر در مراحل حساس زندگی مثلا سن رشد، دوران بارداری و شیردهی هستید.